Alexander de Grote werd geboren in Pella (hoofdstad van Macedonië) als Alexander III. Hij was de zoon van de Macedonische koning Philippus II en prinses Olympias. Volgens de legende was Phillipus niet de vader van Alexander maar was hij verwekt door de god Zeus. Alexander maakte in latere jaren dankbaar gebruik van dit verhaal door zijn vader Zeus te noemen.
Philippus II benoemde de beroemde wijsgeer Aristoteles tot leermeester van Alexander. Hierdoor groeide Alexanders levenslange liefde voor poëzie (zijn voorkeur ging uit naar de Achilles van Homerus). Aristoteles en Alexander bleven lang bevriend, maar uiteindelijk keerden ze zich tegen elkaar, waarop Alexander de vriendschap verbrak. Alexander kon uitstekend paardrijden. Hij temde eigenhandig een wild paard en noemde deze Bucephalus (koeiehoofd) De legende verteld dat Bucephalus oorspronkelijk was gekozen om het strijdros van Alexanders broer te worden. De dag dat het paard werd voorgesteld aan de mensen, bleek het niet te temmen. Steeds opnieuw rende het weg, viel het de ruiters aan en smeet zijn berijders onmiddellijk van zijn rug. Alexander had door een tijdlang het gebeuren te observeren gezien dat het paard bang werd van de schaduwen die bewogen op de grond. Hij liet het paard zich met het hoofd naar de zon draaien en kon het zo benaderen en berijden. Omdat zijn vader en zijn broer van dit sterk staaltje erg onder de indruk waren, werd Bucephalus de trouwe metgezel van Alexander. Vanwege zijn moed en vindingrijkheid leidde Alexander op jonge leeftijd al een deel van zijn vaders leger, onder meer in de beslissende Slag bij Chaeronea (338 v.C.).
Bloedbad van Thebe
In 336 v.C. werd Philippus vermoord door Pausanias, een jongeman die een van zijn minnaars was geweest. Het vermoeden bestaat dat Alexander of Olympias, of beiden, bij de moord betrokken waren. Volgens andere theorieën zaten de Perzen of de Grieken er achter. Onder Philippus had Macedonië diplomatiek en militair gezien de leiding gekregen over Griekenland met als sluitstuk de overwinning bij Chaeronea. Na de dood van Philippus meenden de Grieken dat onder diens onervaren zoon de Macedonische hegemonie snel zou eindigen. Alexander besloot aan te vallen en richtte in Thebe een bloedbad aan. Ook trok hij ten strijde tegen de opstandige gebieden Thracië en Illyrië in het noorden van Macedonië.
In 334 v.C. begon Alexander aan zijn beroemde veldtocht tegen Perzië (het huidige Iran, Irak, Syrië en Turkije). Zijn vader had dit plan al opgevat, terwijl ook de Grieken er warm voor liepen om eindelijk met de Perzische erfvijand af te rekenen. Alexander veroverde eerst Klein-Azië. In de ooit door Griekse kolonisten gestichte steden werd hij als bevrijder gezien.
Hij versloeg een Perzisch legertje bij de rivier de Granicus en veroverde daarna stad na stad. Na anderhalf jaar (herfst 333 v.C.) versloeg hij de Perzen bij Issos.
Na Issos rukte Alexander op naar het zuiden, richting het huidige Libanon en Egypte om eerst deze gebieden te bezetten zodat de Perzen hem later niet in de rug konden aanvallen. Aan de voor de
Libanese kust gelegen eilandstad Tyrus stelde hij een ultimatum om vrijwillig toegang te geven voor hem en zijn leger. Toen de stad weigerde liet Alexander een dam aanleggen tot bij de stadsmuren
en liet vrijwel alle inwoners van de stad ombrengen en de overlevenden als slaaf verkopen.
Jeruzalem stelde hierop de poorten voor hem open en ook in Egypte werd Alexander als bevrijder en farao ontvangen. De stad Alexandrië aan de monding van de Nijl werd door hem gesticht. Na Egypte
rukte Alexander verder op naar het oosten, richting Gaugamela voor de derde en beslissende slag tegen de Perzen. Op 1 oktober 331 v.C. versloeg hij definitief de koning van Perzië (Darius
III) die wist te ontkomen maar later werd vermoord door een van zijn eigen generaals.
Begin van het Hellenisme
Het was Alexanders plan om Macedonië en Perzië niet alleen militair, maar ook cultureel te verenigen. Hij introduceerde aan zijn hof in de voormalige Perzische hoofdsteden Babylon Persepolis en Susa Perzische kledij en gewoonten. Een ervan was de proskynesis, het kussen van de hand van een hogergeplaatste. De Grieken verafschuwden dit, wat Alexanders populariteit ondermijnde. Ook trouwde hij met enkele prinsessen uit het voormalige Perzische rijk, te weten Roxanne van Bactrië, Darius' dochter Statira en Ochus' dochter Parysatis. Hoewel zijn beste vriend en erastes (minnaar) Hephaestion als de liefde van zijn leven wordt beschouwd, verwekte Alexander bij Roxanne vermoedelijk Alexander IV ("Aegus") (323 – 309 v.C.) Hiernaast had hij een bastaardzoon, Heracles (327 – 309 v.C.). Veel van zijn officieren dwong hij zijn voorbeeld na te volgen en met Perzische vrouwen te trouwen.
In 327 v.C. trok Alexander naar India. Hij wilde "naar het einde van de wereld" (in die tijd dacht men dat deze lag bij de uitmonding van de Ganges). Hij versloeg bij de rivier de Hyadaspes in Punjab de Indiase vorst Porus, maar uiteindelijk weigerden zijn soldaten verder te gaan vanwege de maandenlange tropische regenval (moesson). De dramatische terugtocht, onder meer door de Gedrosische woestijn, kostte duizenden van zijn mannen het leven.
Rond deze tijd stierf Alexanders beroemde paard Bucephalus.
De dood van Alexander de Grote
Terug in de hoofdstad van zijn wereldrijk Babylon, maakte Alexander plannen voor veldtochten naar het Arabische schiereiland en tegen Carthago. In 323 v.C. stierf hij daar op 32-jarige leeftijd in het paleis van Nebukadnezar II aan een plotselinge koorts. Mogelijk is een overdosis nieskruid dat in die tijd dikwijls werd voorgeschreven tegen psychische aandoeningen, hem fataal geworden. Een andere theorie is dat Alexander syfilis had. Dit zou hij opgelopen hebben via één van zijn escapades. Een derde mogelijke theorie is dat Alexander is overleden aan de gevolgen van een muggenbeet die malaria heeft veroorzaakt.
J. Lendering, Alexander de Grote, de ondergang van het Perzische rijk (Athenaeum-Polak & van Gennep) 2003.