80 Jaar Oorlog: De geboorte van Nederland 1568-1648
Uitzending: Vrijdagen van 28 sept t/m 9 nov 2018 om 21.05 uur bij de NTR op NPO2
Na succesvolle NTR series als De Gouden Eeuw en de IJzeren Eeuw, duikt Hans Goedkoop dit keer in de bloedige geboorte van ons land: de Tachtigjarige Oorlog.
In 1568 brandt een strijd los die meer dan een mensenleven zal duren. Propaganda, geloofsfanaten, terrorisme, plunderingen en moordpartijen zwepen de gemoederen hoog op. Van Groningen tot Gent, van Alkmaar tot Groenlo, overal krijgen burgers te maken met wraak, verraad en excessief geweld. Hoewel niemand het bij aanvang had kunnen bedenken, groeit uit die chaos tenslotte na jaren een zelfstandig land. Ons land met ongeveer de huidige grenzen.
Burgeroorlog
De 7-delige serie 80 Jaar Oorlog rekent af met het ronkende beeld van de Tachtigjarige Oorlog als een heldhaftige, eendrachtige opstand van ons volk tegen de wrede Spaanse onderdrukker. Natuurlijk, de voornaamste strijd is gericht tegen het wettig gezag – de Spaanse koning. Maar het is tegelijk ook een burgeroorlog. Buren tegen buren, religie tegen religie. Zelfs tot in de familie Oranje zijn de partijen verdeeld.
Amsterdam als 'asielcentrum'
Bekende begrippen uit de schoolbanken zoals de Beeldenstorm, de moord op Willem van Oranje en de Slag bij Nieuwpoort krijgen kleur door dagboeken, animaties en de verhalen van deskundigen. Maar ook minder bekende verhalen – bijvoorbeeld over Amsterdam als ‘asielcentrum’ voor katholieke vluchtelingen - worden verteld. Bij al deze verhalen zijn de mechanismes te herkennen die we ook in huidige conflictgebieden zien. Wat dat betreft is de Tachtigjarige Oorlog minder ver weg dan we denken...
Informatie per aflevering
28 sept - Afl. 1 Voorspel
In 1568 worden de graven Egmont en Van Horne op de markt in Brussel onthoofd. Het is het voorlopige slotstuk van de hoogoplopende spanningen tussen de edelen in de Nederlanden en onze vorst Philips II van Spanje. En het begin van een oorlog die 80 jaar zou gaan duren. De strijd gaat om macht en vrijheid van geloof. Het dagboek van een non geeft een dramatisch beeld van de Beeldenstorm, de schedel van Egmont wordt onderzocht om te zien of zijn gezicht na zijn onthoofding nog extra is geschonden en de zoektocht naar het graf van Horne in Weert eindigt voorlopig op de binnenplaats van een klooster.
5 okt - Afl. 2 Terreur
Willem van Oranje is gevlucht naar Duitsland. Daar organiseert hij troepen die de strijd aangaan met de vorst in de Nederlanden: Philips II. Behalve een klein succesje in de slag bij Heiligerlee levert dat voorlopig niet veel op. Kansrijker zijn de watergeuzen die, o.a. vanuit het Duitse Emden, de kusten onveilig maken. Ze plunderen schepen, terroriseren burgers en weten uiteindelijk in 1572 vaste grond onder de voeten te krijgen in Den Briel. Op 1 april wordt daar nog altijd grootscheeps feest gevierd. Maar ook de katholieken, die in datzelfde Den Briel door de geuzen zijn opgehangen, worden nog jaarlijks als martelaren herdacht.
12 okt - Afl. 3 Burgeroorlog
Het Spaanse leger neemt wraak als steden en dorpen overlopen naar Oranje. Na Mechelen en Zutphen is in 1572 Naarden aan de beurt: een groot deel van de bevolking wordt afgeslacht. De strijd verhardt, ook tussen burgers in de Nederlanden onderling. Sommigen kiezen de kant van het wettig gezag, - de Spaanse koning -, terwijl anderen zich aansluiten bij de Opstand. In Haarlem leveren de Oranjegezinden maandenlang een dapper gevecht om hun stad uit handen van de Spanjaarden te houden. Maar honger dwingt ze uiteindelijk op de knieën. Pas bij Alkmaar ‘begint de Victorie’; daar moet het Spaanse leger afdruipen. Of Brechtje, een reconstructie aan de hand van een vrouwenskelet in een massagraf, daar een belangrijke rol bij speelde, valt helaas niet meer te achterhalen.
19 okt - Afl. 4 Geloof
Katholiek of protestant, dat is de kwestie tijdens de Tachtigjarige oorlog. Hoewel Willem van Oranje het idee heeft dat hij beide partijen kan verenigen. En dat lijkt even te lukken met een verdrag waarbij de verschillend gelovigen de handen ineen slaan om samen tegen de Spaanse vorst op te trekken. Het credo is: tolerantie. Maar lang duurt die verbroedering niet. In Gent grijpen fanatieke protestanten de macht waarbij de katholieken het moeten ontgelden. Amsterdam, dat relatief lang rooms-katholiek blijft, zwicht in 1578 voor de protestanten. En dat heeft een enorme stroom katholieke vluchtelingen tot gevolg, waaronder de burgemeester die zijn heil zoekt in het Duitse Kalkar. In vrede samenleven blijkt moeilijker dan gedacht. En dan wordt in 1584 Willem van Oranje vermoord, notabene door een fanatieke katholiek.
26 okt - Afl. 5 Discipline
Na de dood van Willem van Oranje neemt zijn zoon Maurits het over. Op dat moment staat de Opstand er niet erg goed voor. Philips II is nog steeds de machtigste man ter wereld, zijn rijk strekt zich over de hele aardbol uit. Hét symbool voor die macht is het Escorial bij Madrid dat in 1584 wordt voltooid. Maar Maurits blijkt een gewiekste en vakkundige militair. Misschien wel omdat hij al als jonge knaap met tinnen soldaatjes speelde. Zijn triomftocht begint met de beroemde list met het Turfschip waardoor Breda op de Spanjaarden wordt veroverd. Daarna gaat hij systematisch aan het werk met hervormingen van het leger. De nieuwe discipline onder de soldaten levert wat op: in een succesvolle veldtocht verovert hij de ene stad na de andere, waaronder Groningen. En tenslotte is daar de slag bij Nieuwpoort: een triomf voor Oranje, maar wel op het nippertje.
2 nov – Afl. 6 Boerenverdriet
In Holland wordt al jaren niet meer gevochten, daar breekt begin 17e eeuw de Gouden Eeuw aan. Maar in het oosten en zuiden van het land gaat de strijd onvermoeibaar verder. Daar staan twee mannen uit één familie tegenover elkaar. Frederik Hendrik, de bevelhebber van het Staatse leger, en zijn volle neef Hendrik van den Bergh, commandant van het Spaanse leger. Zo weet Frederik Hendrik in 1627 Groenlo te veroveren, terwijl neef Hendrik het nakijken heeft. De slag bij Groenlo wordt tegenwoordig om de twee jaar met talloze vrijwilligers, paarden en kanonnen nagespeeld. De grootste nederlaag krijgt Hendrik echter te verwerken als Frederik Hendrik in 1629 ook Den Bosch weet in te nemen. Ondertussen is de bevolking het treurige slachtoffer van het wederzijdse machtsvertoon. Steden en dorpen worden door beide partijen geplunderd en in brand gestoken…door de langdurige oorlog raakt een deel van de Nederlanden volledig uitgeput.
9 nov – Afl. 7 Vrede
Zo lang Holland voor de oorlog wil betalen, kan Frederik Hendrik met zijn strijd voortgaan. De oorlog wordt zelfs uitgebreid met een internationale tak die handelsbelangen en militaire strijd listig combineert: de West Indische Compagnie. Met name de veroveringen in Brazilië spreken tot de verbeelding van de Hollandse burgers die de ontwikkelingen daar op de voet volgen. Maar er komen scheuren in het fundament als de WIC minder succesvol blijkt dan gehoopt. En ook de grote wens van Frederik Hendrik om Antwerpen te veroveren, kan niet op bijval rekenen. Amsterdamse kooplieden zien in Antwerpen een concurrent en houden die stad liever buiten de deur. Een bondgenootschap met Frankrijk kan de droom van Frederik Hendrik, de verovering van Antwerpen, ook niet inlossen. De tijd is eindelijk rijp voor vrede. Een delegatie naar Münster moet de onderhandelingen gaan voeren. Daar is Frederik Hendrik niet bij, hij blaast in maart 1647 zijn laatste adem uit. Het zijn de burgers, de kooplieden uit Holland, die bij de vrede in 1648 als winnaars uit de bus komen. Symbool daarvoor is nog altijd het Paleis op de Dam.
Welkom in de 80-jarige Oorlog
Traditiegetrouw komt NTR ook met een historische comedy voor jong en oud op NPO Zapp; Welkom in de 80-jarige Oorlog. In deze 7-delige serie, die 30 september start, zijn o.a. Willem van Oranje en Filips II te gast in een hilarische talkshow en waarin ze alles vertellen over hun tijd.
Tentoonstelling
In het Rijksmuseum is van 12 oktober 2018 – 20 januari 2019 de tentoonstelling ‘80 Jaar Oorlog. De geboorte van Nederland.’ te zien. Spotprenten, tapijten, wapens, schilderijen van onder anderen Brueghel, Rubens en Ter Borch verbeelden als ‘ooggetuigen’ het verhaal van het ontstaan van Nederland.
Boek
Bij uitgeverij Atlas Contact wordt het boek ‘80 Jaar Oorlog. De geboorte van Nederland.’ uitgebracht dat vanaf 26 september te koop is in de boekhandel. Gijs van der Ham van het Rijksmuseum beschrijft de oorlog aan de hand van de objecten uit de tentoonstelling. Zijn verhaal wordt afgewisseld met lokale vertellingen uit de NTR-serie en essays van onder anderen Judith Pollmann en Peter Vandermeersch.
Lokale publieksprogramma’s: 80 Jaar Oorlog in ‘t land
In Weert, Brielle, Haarlem, Breda, Groenlo en Den Haag, steden die cruciaal waren in de 80 jaar durende oorlog, worden samen met lokale instanties bijzondere publieksprogramma’s georganiseerd. In elke stad wordt een voorvertoning van de NTR-serie gehouden en is er aandacht voor de tentoonstelling in het Rijksmuseum en het boek ‘80 Jaar Oorlog. De geboorte van Nederland.’. Informatie hierover is te vinden op 80jaaroorlog.nl.
Website 80jaaroorlog.nl
Op 80jaaroorlog.nl staat een interactieve landkaart met een
overzicht van historische locaties, actuele tentoonstellingen en evenementen. Zo kan iedereen op zoek naar ‘de Tachtigjarige Oorlog’ bij hem of haar in de buurt of juist ver weg.